پنج‌شنبه, 28 مارس 2019

پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ

سوالاتی درباره چیستی جهان، آغاز و پایان آن از مهم‌ترین موضوعاتی است که بشر همواره در پی یافتن پاسخ‌هایی برای آن‌ بوده‌ است. دانشمندان بسیاری نظرات «استیون هاکینگ» را در مورد «پرسش‌های بزرگ» می‌پرسیدند و کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ مجموعه‌ای از پاسخ‌های این دانشمند بزرگ عصر ما به این پرسش‌هاست که از آرشیو شخصی هاکینگ گردآوری و در قالب کتاب به چاپ رسیده است و بدین ترتیب از این کتاب به‌عنوان آخرین کتاب چاپ شده از استیون هاکینگ نیز یاد می‌شود.

هاوکینگ به خاطر فعالیت در کیهان‌شناسی و گرانش کوانتومیبه ویژه دربارهٔ سیاه‌چاله، شناخته شده‌ است. او دچار بیماری اسکلروز جانبی آمیوتروفیک و از هر گونه حرکت ناتوان بود؛ نه می‌توانست بنشیند، نه برخیزد، و نه راه رود. حتی قادر نبود دست و پایش را تکان بدهد یا بدنش را خم و راست کند و حتی توانایی سخن گفتن نیز نداشت.

پشت جلد کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ آمده است:

چگونه همه چیز شروع شد؟ آیا در کیهان حیات هوشمند دیگری هم هست؟ آیا می‌توانیم آینده را پیش‌بینی کنیم؟ داخل یک سیاهچاله چیست؟ آیا سفر در زمان ممکن است؟ آیا انسان جان به‌در خواهد برد؟ آیا باید برای سکونت به فضا برویم؟ آیا هوش مصنوعی بر ما چیره خواهد شد؟

[ معرفی کتاب: رمان نه فرشته نه قدیس از نشر نو ]

کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ

کتاب شامل پیشگفتار، مقدمه و پی‌نوشت است اما موضوعات اصلی کتاب در ده فصل آمده است. یک فصل مهم هم قبل از ده فصل اصلی کتاب تحت عنوان «چرا باید پرسش‌های بزرگ را بپرسیم؟» آمده است. فهرست مطالب کتاب عبارت است از:

آیا خدایی هست؟
چگونه همه‌چیز شروع شد؟
آیا در کیهان حیات هوشمند دیگری هم هست؟
آیا می‌توانیم آینده را پیش‌بینی کنیم؟
داخل یک سیاهچاله چیست؟
آیا سفر در زمان ممکن است؟
آیا زندگی ما در زمین ادامه خواهد یافت؟
آیا باید برای سکونت به فضا برویم؟
آیا هوش مصنوعی بر ما چیزه خواهد شد؟
چگونه می‌توانیم آیند را شکل دهیم؟

استیون هاکینگ در آغاز فصل اول کتاب که عنوان «آیا خدایی هست» است می‌نویسد:

علم بیش از پیش پاسخگوی پرسش‌‌‌هایی شده است که پیشتر در قلمرو دین بود. دین تلاش قدیمی برای پاسخ دادن به پرسش‌هایی بود که همه می‌پرسیم: چرا این جا هستیم، از کجا آمده‌ایم؟ مدت‌ها قبل، جواب تقریبا همه یکسان بود: خدایان همه چیز را درست کردند. دنیا مکانی هولناک بود پس همگان به موجوداتی ماوراءالطبیعه اعتقاد داشتند تا بتوانند از پدیده‌های طبیعی مثل رعد، طوفان یا کسوف سر بیاورند. امروزه علم پاسخ‌های بهتر و سازگارتری می‌دهد اما مردم همواره دنبال دین هستند چون به آن‌ها آرامش می‌دهد و به علم اعتماد ندارند یا آن را درک نمی‌کنند.

قرن‌ها فکر می‌کردند معلولانی مثل من قربانی نفرین الهی هستند، خب شاید کسی را آن بالا ناراحت کرده باشم ولی ترجیح می‌دهم فکر کنم همه چیز را می‌توان به‌نحوی دیگر توضیح داد؛ با قوانین طبیعت. اگر مثل من به علم باور داشته باشید خواهید فهمید که همیشه از قوانین خاصی تبعیت می‌شود.

در ادامه استیون هاکینگ به شرح تخصصی نظریات و قوانین علمی و تحقیقات انجام شده در این زمینه می‌پردازد. از جمله اینکه برآیند انرژی کیهان صفر است و در نتیجه این خصوصیت علمی، خدایی برای خلق جهان لازم نبوده است. سپس به سراغ تبیین تحقیقات و نظریات پیرامون سیاه‌چاله‌ها می‌رود و بیان می‌دارد:

به اعتقاد من، نقش زمان در آغاز عالم کلیدِ نهاییِ حذفِ نیاز به یک ابَر طراح است و ‌نشان می‌دهد که عالم چگونه خود را به‌وجود آورد. وقتی به لحظه مهبانگ برمی‌گردیم، کیهان کوچک‌تر و کوچکتر می‌شود تا بالاخره به جایی می‌رسیم که کل عالم، فضایی آنقدر کوچک است که عملا یک سیاهچاله بیش از حد کوچک و بی‌اندازه متراکم است. درون ساهچاله‌های امروزی زمان وجود ندارد و در نتیجه نمی‌توانیم به زمان قبل از مهبانگ برگردیم چون قبل از مهبانگ زمانی وجود نداشته است،

قسمت‌هایی از کتاب کمی تخصصی می‌شود و شاید نیاز به تحقیق و مطالعه و گوگل کردن را ایجاب کند اما در مجموع روایت کتاب با کمی تأمل قابل درک است.

در فصل‌های پایانی کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ هاکینگ به این نکته می‌پردازد که حیات انسان با این شرایط در کره زمین ادامه نخواهد یافت چرا که وضعیت اقلیمی کل سیاره رو به نابودی‌ست و در آینده زمین تبدیل به سیاره زهره می‌شود و از این رو بیان می‌دارد که بشر باید در پی کاوش برای عزیمت به سیاره‌ای دیگر باشد.

پیش‌بینی آینده از زبان این دانشمند در انتهای کتاب نیز بسیار تأثیرگذار و به‌ غایت تأمل برانگیز است. و اما سخن پایانی هاکینگ خطاب به جوانان است:

به یاد داشته باشید که به بالا و به ستارگان نگاه کنید و نه به پایین پاهایتان. سعی کنید از آنچه می‌بینید سر درآورید، و درباره آنچه وجود عالم را ممکن کرده فکر کنید. کنجکاو باشید. هر قدر هم زندگی به‌نظر دشوار برسد، همیشه کاری هست که بتوانید بکنید و در آن موفق باشید. مهم این است که تسلیم نشوید، خیال خود را مهارگسیخته کنید و آینده را شکل دهید.

[ معرفی کتاب: کتاب انسان خردمند – کتاب انسان خداگونه از نشر نو ]

کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ

جملاتی از متن کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ

من دانشمندم. دانشمندی عمیقاً مسحور فیزیک و کیهان‌شناسی و عالم و آیند بشریت. والدینم طوری تربیتم کردند که همیشه کنجکاو باشم و مثل پدرم تحقیق کنم و سعی کنم پرسش‌های متعددی را که علم از ما می‌پرسد پاسخ بدهم. عمرم را صرف سفر در کیهان کرده‌ام، درون ذهنم. سعی کرده‌ام با فیزیک نظری برخی از پرسش‌های بزرگ را پاسخ بدهم.

امیدوارم در آینده، حتی وقتی من دیگر نیستم، قدرتمندان بتوانند از خودشان خلاقیت و شجاعت و توانِ رهبری نشان دهند. امیدوارم چالش‌های اهدافِ توسعۀ پایدار را در نظر بگیرند و برخوردشان نه از دید نفع شخصی بلکه از دید نفع جمعی باشد. من به‌خوبی ارزش زمان را درک می‌کنم. از فرصت استفاده کنید. همین حالا کاری بکنید.

قبول دارم که اگر اهل ریاضیات نباشید درک این نکته سخت است، اما حقیقت دارد. شبکه بی‌پایان میلیاردها و میلیاردها کهکشان که هر کدام دیگری را با نیروی گرانش به سمت خود می‌کشد، مثل انباره‌ای غول‌آسا عمل می‌کند. کیهان مثل یک باتری عظیم است که انرژی منفی ذخیره می‌کند. سویه مثبت چیزها، آن ماده و انرژی که مشاهده می‌کنیم، مثل تپه است. چاله متناظر تپه یا سویه منفی چیزها، در فضا گسترده است.

آینشتاین متوجه موضوعی خارق‌العاده شد: اینکه دو تا از چیزهای اصلی که برای ایجاد عالم لازم است، یعنی ماده و انرژی، اساسا یک چیز هستند؛ مثل دو روی یک سکه. معنی ساده معادله معروفش یعنی E=mc2 این است که ماده را می‌توان شکلی از انرژی دانست و بالعکس.

مسئله آغاز داشتن یا نداشتن کیهان برای ایمانوئل کانت، فیلسوف آلمانی، بسیار مهم بود. به نظر او، در هر دو حالت تناقض‌های زیادی وجود دارد. اگر کیهان نقطه شروعی داشت، چرا زمان بی‌نهایتی صبر کرد تا آغاز شود؟