اگر کتاب در جستجوی زمان از دست رفته را خوانده باشید و با پیچیدگی قلم نویسنده آن آشنا باشید، می‌دانید که درک ابعاد این رمان کاری ساده نیست. فانوس جادویی زمان کتاب ارزشمندی در نقد و تفسیر رمان در جستجوی زمان از دست رفته اثر مارسل پروست است که داریوش شایگان در اختیار عاشقان پروست قرار داده است. کتابی که بدون تردید یکی از بهترین موارد برای فهم هرچه بهتر کتاب مارسل پروست است.
در کتاب فانوس جادویی زمان، کتاب مارسل پروست به اختصار «جستجو» نامیده می‌شود. ما نیز در این معرفی به همین شیوه از رمان نویسنده بزرگ فرانسوی یاد می‌کنیم.
در توضیح پیچیده‌ای که در پشت جلد کتاب آمده است، درباره کتاب مارسل پروست چنین می‌خوانیم:
مارسل پروست خالق حماسه مدرن است و رمان جستجو سیر و سلوک انسان مدرن. این سیر و سلوک در دنیایی به وقوع می‌پیوندد که هنجارهای متافیزیکی آن به کلی برهم ریخته، ازل و ابد جابه‌جا شده و انسانِ سرگشته در آن، حقیقت مطلق را می‌جوید. مسیر کاوش انسان پروستی اما، جاده عرفان سنتی نیست، در اینجا هنر جانشین عرفان می‌شود و اریکه الوهیت جلوس می‌کند. مقصد جستجو، وصول به بی‌زمانی مطلق است و این مقصود به یمن تعمق در جوهره هنر حاصل می‌شود.
تعمق در روان آدمی، کاوش تأثرات و احساسات و ادراکات با جاری ساختن مفهوم زمان در اعماق آنها، پرداخت تصاویر رویا و جهان ناخودآگاه و ترسیم دنیایی غریب و اسرارآمیز، همه و همه دست آخر در خدمت جستجوی جوهرند، جوهر مکنون در زندگی که به باور پروست تنها هنر از عقیده عیان ساختنش برمی‌آید.
ما نیز در کافه‌بوک رمان در جستجوی زمان از دست رفته را معرفی کرده‌ایم که معرفی هرجلد آن را می‌توانید از طریق لینک‌های زیر دنبال کنید:
- جلد اول رمان: کتاب طرف خانه سوان
- جلد دوم رمان: کتاب در سایه دوشیزگان شکوفا
- جلد سوم رمان: کتاب طرف گرمانت
- جلد چهارم رمان: کتاب سدوم و عموره
- جلد پنجم رمان: کتاب اسیر
- جلد ششم رمان: کتاب گریخته
- جلد هفتم رمان: کتاب زمان بازیافته
اما در ادامه این معرفی به بررسی کتاب داریوش شایگان می‌پردازیم.
کتاب فانوس جادویی زمان
«عصرهنگامِ روزی از اوایل سال ۱۹۲۲، نویسنده رنجور و بیمار در حالی‌که بارقه شادکامی در چشمانش می‌درخشید به سلست آلباره، خدمتکار و مونس وفادارش، اعلام کرد که دیشب کلمه پایان را پای جستجوی طولانی و ریاضت‌وارش رقم زده است.» (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۵۳) و این پایان آغاز شگفتی بود. این شگفتی، داریوش شایگان را نیز در خود غرق کرد و هنگامی که در ژنو درس می‌خواند به تحقیق پیرامون این رمان پرداخت.
رایوش شایگان در مقدمه کتاب حاضر درباره اولین برخوردش با کتاب جستجو می‌نویسد: «با مطالعه دقیق کتاب جستجو، این رمان را چون اقیانوس عظیمی یافتم که خواننده‌ی بدون قطب‌نما را سرگشته در دل امواج خود گم می‌کند.» به همین جهت به فکر می‌افتد تا «مقصود و جوهره رمان بی‌همتای پروست» را برای خواننده ایرانی روشن کند. و حاصل کار همین کتاب شد.
به شکل دقیق‌تر، کتاب فانوس جادویی زمان شامل شش فصل اصلی به این شرح است: مارسل پروست پیش از آفرینش رمان در جستجوی زمان از دست رفته / خواب – خاطره / روان‌شناسی در فضا، حلقه من – زمان – مکان / جستجو: حکایت یک سیر و سلوک / هنر و جوهر / زمان بازیافته.
پس از مقدمه، نویسنده در فصل اول به شکل مختصر به زندگی مارسل پروست و کارهای ادبی او می‌پردازد. طبیعتا رمان جستجو بخش عمده‌ای از زندگی پروست را شکل داده و ماجرای انتشار هر جلد از رمانش و واکنش منتقدان در این فصل آمده است. این فصل ذهنیت شما را برای مطالعه کتاب پروست به خوبی آماده می‌کند و پیشنهاد ما این است اگر قصد خواندن رمان در جستجوی زمان از دست رفته را دارید، در ابتدا این فصل را بخوانید.
اما در فصل دوم و سوم به بررسی عناصر مهمی که شکل‌دهنده کتاب جستجو هستند پرداخته می‌شود. در این دو فصل نقش خواب (که رمان با بیدار شدن راوی از خواب شروع می‌شود) و مخصوصا نقش خاطره در رمان بررسی می‌شود که اگر رمان را خوانده باشید می‌دانید از پایه‌های آن محسوب هستند. از جمله نقاط قوت رمان مارسل پروست روان‌شناسی به کار رفته در آن است که دقت نظر نویسنده را نشان می‌دهد، این مورد در سه بخش بررسی می‌شود. در رمان پروست، نام مکان‌ها مانند شخصیت‌ها بسیار مهم است، از این رو به مکان‌های کتاب نیز باید توجه شود. هر شخصیت نیز «من»های مختلفی دارد که در موقعیت‌های متفاوت باعث می‌شود واکنش متفاوتی از خود نشان دهد. زمان اما مهم‌ترین عنصر کتاب است که در فصل سوم به شکل دقیق مورد بررسی قرار گرفته است.
اما قسمت عمده کتاب حاضر در فصل چهار گنجانده شده که شرح داستان رمان در جلدهای مختلف را شامل می‌شود. در واقع نویسنده برای هر جلد از کتاب پروست توضیحات مفصلی ارائه می‌کند و نمادها و خاطرات و موراد دیگر را که در فصل‌های قبل به شکل کلی به آن پرداخته بود، حال به شکل جزیی بررسی می‌کند و در بیشتر موارد هم قسمت‌هایی از خود کتاب را نقل می‌کند.
تا به این‌جای کار مخاطب به هدف اصلی رمان جستجو پی برده و در فصل پنجم، هنر رمان‌نویسی پروست و نشانه‌های موجود در کتاب زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد. در نهایت و در فصل ششم، جلد آخر رمان پروست که نتیجه‌گیری و عصاره کتاب است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
[ » معرفی کتاب: کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – اثر آلن دوباتن ]
درباره کتاب داریوش شایگان
قبل از هر چیزی بهتر است بدانید که خواندن رمان در جستجوی زمان از دست رفته کار هر کسی نیست. اگر بدون مقدمه سراغ رمان مارسل پروست بروید بدون تردید در جملات سنگین و طولانی آن گم خواهید شد و بعید است بتوانید خودتان را پیدا کنید و بدانید کجای داستان هستید. این رمان سنگین و پیچیده است و به جرات می‌توان گفت اگر شما کتاب‌خوان حرفه‌ای نباشید آمادگی لازم برای مطالعه آن را ندارید.
داریوش شایگان نیز در کتاب فانوس جادویی زمان به خواننده آگاهی می‌دهد که مسیر راحتی برای مطالعه پروست در پیش ندارد و بهتر است خودش را برای یک مسیر توانفرسا آماده کند. اما سوالی که پیش می‌آید این است که خود کتاب شایگان را چه زمانی بخوانیم؟ قبل از کتاب پروست و یا بعد از آن؟ پاسخ ما این است که در کنار رمان هفت جلدی پروست این کتاب را نیز مطالعه کنید. در این صورت در مسیر خواندن جستجو اگر به تجدید قوا نیاز داشتید می‌توانید از کتاب فانوس جادویی زمان بهره ببرید.
البته پیشنهاد جدی‌تر ما این است که فصل اول کتاب حاضر را قبل از مطالعه رمان جستجو بخوانید. سپس بعد از پایان هر جلد به فصل «جستجو: حکایت یک سیر و سلوک» مراجعه کنید تا شرح اتفاقات و نکاتی که در هر جلد آمده است را از دید داریوش شایگان ببینید. درنهایت قبل از شروع جلد آخر جستجو، فصل‌های باقی‌مانده این کتاب را بخوانید تا با همه جنبه‌های هنر مارسل پروست آشنا شوید. به نظر ما این روش مناسب‌ترین روش است. اگر شما هم کتاب جستجو و کتاب فانوس جادویی زمان را خوانده‌اید و پیشنهاد بهتری دارید، لطفا آن را در قسمت کامنت‌های همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.
به طور کلی شاید برخی از تعریف و تمجیدهای کتاب درباره مارسل پروست حوصله خواننده را سر ببر اما همچنان در میان کتاب‌هایی که پیرامون رمان جستجو وجود دارند، فانوس جادویی زمان از بهترین گزینه‌هاست و ما خواندن آن را به همه کسانی که به نقد و تفسیر رمان جستجو علاقه دارند پیشنهاد می‌کنیم.
در آخر کتاب نیز عکس‌هایی از مارسل پروست، دست‌نوشته‌های رمان جستجو، اتاق کار و افرادی که شخصیت‌های رمان از آنها الهام گرفته شده، آمده است.
[ » معرفی کتاب: رمان در جستجوی زمان از دست رفته – برخی نکات پیرامون کتاب ]
جملاتی از کتاب فانوس جادویی زمان
مارسل پروست از نظر تعمق نکته‌سنجانه و تشریح ژرف‌نگرانه شخصیت‌های داستانش، سرآمد تمامی نویسندگان است. او به‌درستی به این نکته پی می‌برد که شخصیت هر فرد انسانی، مجموعه‌ای است متشکل از معانی و وجوه مختلفی که متناسب با موقعیت‌های گوناگون متغیر است. یک فرد واحد، در دو لحظه متفاوت فرد مشابهی نیست. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۲۳)
خواننده جستجو، مخاطب صرف نیست؛ همچنانکه رمان جستجو، داستان صرف نیست، برای خواندنش باید پاشنه‌ها را ورکشید و ملالت‌های مسیر تلمذ را به جان خرید و رهسپار سیر و سلوکی زاهدانه به مقصد حقیقت شد. آری، تنها در این صورت می‌توان جستجوی توانفرسای زمان از دست رفته را تا منزل آخر تاب آورد. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۳۸)
در کودکی خیلی زود با دخترها ایاق می‌شد و در عاشق‌شدن ید طولانی داشت. در سال ۱۸۸۹ داوطلبانه به خدمت نظام رفت، البته به‌علت بیماری از بسیاری از تکالیف نظامی معاف شد، ولی با جدیت وظایفش را انجام می‌داد و سخت مجذوب فنون جنگی شده بود. عشق اصلی پروست اما ادبیات بود و از همان نوجوانی تصمیم گرفت فعالیت‌های حرفه‌ای‌اش را در این رشته متمرکز سازد. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۶۲)
پروست، رمان عظیم جستجو را با روایت یک خواب آغاز می‌کند، خوابی که گویا عصاره حکایت طی‌طریقی را در خود نهفته دارد. «جستجو»ی راوی داستان از همان سطور نخست کتاب، با بیدارشدن وی در نیمه‌های شب و تقلایش برای یافتن پاسخ این پرسش که در کدامین لحظه از زندگی‌اش، و در کجاست، حتی کیست، آغاز می‌شود، کاوش و جستجویی که هفت جلد ادامه می‌یابد و جزئیاتش به‌تفصیل گشوده می‌شود تا آنکه سرانجام در آخر، راوی موفق می‌شود چیزی را بازیابد که از دستش رفته یا به‌بیانی گویاتر گمش کرده بوده است: «زمان گم‌شده» را. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۸۳)
در نقطه پایانی سیر و سلوک، راوی به این نتیجه می‌رسد که اثرش را باید با استفاده از زندگی گذشته‌اش بیافریند، یعنی با استفاده از موادی که یک‌عمر تجربه کرده و گرد آورده است. اینجاست که به‌مدد احیای خاطره، می‌تواند تجاربش را به تاملات، قوانین روان‌شناختی، نوشتار، اثر هنری، استحاله دهد. چنین است که رمان جستجو، بزرگ‌ترین رمان خاطره لقب گرفته است. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۱۰۹)
خواننده جستجو، همپای راوی داستان، بارها در جریان رمان با من‌های ناهمسان شخصیت‌ها روبه‌رو می‌شود و گاه در مواجهه‌ای غافلگیرکننده، برداشت قطعی و مسلم پیشین‌اش به‌کلی برهم می‌ریزد. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۱۲۱)
ناباکوف با عطف به مسئله تنوع داستان‌های برآمده از نگاهی منفرد، پروست را در برابر جویس قرار می‌دهد: جویس نخست شخصیت داستانش را به‌صورت کامل و مطلق استوار می‌سازد و بعد به هزاران قطعه تکثیرش می‌کند، ولی پروست هرگز صورت مطلقی برای یک شخصیت قائل نیست، بلکه صرفاً به شناسایی تطبیقی و مقایسه‌ای از زاویه منشورها و بازتاب‌ها توسل می‌جوید. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۱۵۵)
رمانِ در جستجوی زمان از دست رفته به‌صورت نظامی از نشانه‌های متکثر بروز می‌یابد که باید آنها را از منظر تلمذی در شرف تکوین نظاره کرد که به مکاشفه واپسین می‌انجامد، مکاشفه‌ای که برابر است با خلق هنر. در میان تمامی نشانه‌ها، فقط نشانه‌های هنرند که غیرمادی‌اند و وجه برتری آنها در همین ویژگی است. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۳۶۲)
هنر راستین نه از دل شادکامی و تفرج و روشنایی، که از اعماق تاریکی و سکوت برمی‌آید. راوی به این نتیجه می‌رسد که اثرش را باید براساس زندگی گذشته‌اش بیافریند و بنابراین تمامی آن خان‌های مبتذلی که گذر از آنها را عبث یافته بود، اینک به مصالح ساخت اثرش تبدیل می‌شوند. تجاربی متشکل از ماده‌ای ناخالص‌تر، اما حاوی احساس‌هایی ارزشمند که جوهر مشترک حس‌های گذشته و حال را از ورای زمان به‌ارمغان می‌آورند. خوشی‌های مبتذل محفلی، کاهلی و سستی، مهربانی و رنج عشق، همگی همچون دانه‌هایی کوچک، نهال شکوفایی هنر راوی را در خود می‌پرورانده‌اند. (کتاب فانوس جادویی زمان – صفحه ۴۱۴)
مشخصات کتاب
- عنوان: فانوس جادویی زمان
- نویسنده: داریوش شایگان
- انتشارات: فرهنگ معاصر
- تعداد صفحات: ۴۸۰
- قیمت چاپ دوم – سال ۱۳۹۷: ۴۵۰۰۰ تومان
نظر شما در مورد کتاب فانوس جادویی زمان چیست؟ لطفا اگر این کتاب را خوانده‌اید حتما نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید. با نظر دادن درباره کتاب‌ها در انتخاب کتاب به همدیگر کمک می‌کنیم.
[ لینک: کانال تلگرام کافه بوک ]
» معرفی چند کتاب دیگر:
