کتاب دمیان

کتاب دمیان با عنوان فرعی «داستان جوانی امیل سینکلر» شاید مهم‌ترین و خواندنی‌ترین کتاب هرمان هسه باشد. کتابی که در آن با جوانی جویای معنا، در طلب رسیدن به وحدت، شکلی دیگر از مفهوم تربیت، عرفان و جامعه روبه‌رو هستیم. این کتاب مختص کسانی است که در طلب یگانگی، تمامیت و وحدت وجودند. زبان تمثیلی و نثر شاعرانه هرمان هسه، این اثر را به تابلویی بی‌بدیل مانند کرده است.

امیل (شخصیت اصلی کتاب) در جستجوی یکپارچگی است؛ یکپارچگی پاره‌های از هم گسیخته‌ی روح. ماکس دمیان نیز (که عنوان کتاب از اسم اوست) پلی‌ست که او را برای رسیدن به خواسته‌اش یاری می‌رساند. خود هرمان هسه می‌نویسد: «من نمی‌توانم چیزی جز آنچه درونتان است به شما ببخشم.» بنابراین می‌توان گفت این کتاب راه رسیدن به یکپارچگی روح از طریق نیروهای درونی است.

دمیان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های کارنامه ادبی هرمان هسه، نویسنده نامدار آلمانی است. هسه که در سال ۱۹۴۶ برنده جایزه نوبل ادبی نیز شده است کتاب دمیان را بلافاصله پس از جنگ جهانی اول نوشت؛ کتابی که می‌توان آن را آیینه تمام‌نمای اندیشه هسه دانست. رمانتیسم آلمانی، عرفان و شرق‌گرایی، آثار و اندیشه‌های نیچه و یونگ و همچنین زمانه‌ای که اثر در آن به نگارش درآمده است، از مضامین اثرگذار در کتاب دمیان است.

آگاهی از زندگی نویسنده به خواننده کمک می‌کند تا کتاب دمیان را بهتر درک کند. به همین خاطر، مترجم کتاب در تفسیر پایانی، زندگی هسه را به طور دقیق بررسی کرده است. در قسمتی از شرح زندگی هسه می‌خوانیم: هرمان هسه که همواره شیفته‌ی شرق و عرفان خاور دور بود در سال ۱۹۱۱ پس از فروپاشی زندگیِ خانوادگی به گمانِ راه نجاتی به شرق سفر کرد. اما نتیجه این سفر آن‌چه که باید نبود. سرخوردگی از سفر به شرق به هسه آموزاند که راه رهایی او در درون خود نهفته است نه در خارج از او یا در مکان و جغرافیایی خاص، خواه هند یا گاین فوهن یا آن‌گونه که در بیشتر رمانتیک‌ها و روسو می‌پنداشت، در طبیعت!

در قسمتی از متن پشت جلد کتاب آمده است:

خودم را مانند تبهکاری یافتم که به سبب دزدی تکه‌نانی محاکمه‌اش کنند، حال آنکه او مرتکب قتل شده باشد. احساسی بود نفرت‌انگیز و ناجور، اما قوی و به‌شدت گیرا که مرا محکم‌تر از دیگر اندیشه‌ها به راز و گناهم گره می‌زد. فکر کردم شاید اکنون دیگر کرومر نزد پاسبان رفته و مرا لو داده باشد و در همان حال که اینجا مرا به چشم بچه‌ای کوچک می‌نگرند، توفان بر فراز سرم در حال تکوین باشد.

از جمله دیگر کارها هرمان هسه که در کافه‌بوک معرفی شده‌اند، می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد که در میان آن‌ها رمان سیدارتها ارتباط نزدیکی با کتاب دمیان دارد و مطالعه آن را نیز پیشنهاد می‌کنیم:

• کتاب داستان دوست من
• کتاب کلاین و واگنر
• کتاب سیدارتها – همراه با اینفوگرافیک

کتاب دمیان

در ابتدای داستان امیل، پسرکی که تا اواسط داستان حتی نامش را نمی‌دانیم، ده ساله است. پسری آرام، مطیع، غوطه‌ور در توجه و گرمای خانواده. امیل تصویری از خانه به مخاطب ارائه می‌کند که همچون بهشت است. بهشت کودکی که بی‌گمان همه‌ی ما آن را تجربه کرده‌ایم. پدری مراقب، مادری دلسوز و تصویری گرم و صمیمی از خانواده. اما طولی نمی‌کشد که پرده‌های بهشت دریده می‌شود و این پناهگاه امن به دو پاره تبدیل می‌گردد.

فرانتس کرومر، پسرک قلدر داستان، امیل را از عرش به فرش می‌کشاند و تلاش می‌کند با باج گرفتن از امیل که خانواده‌ای مرفه دارد، او را تحت فشار قرار دهد. این بار امیل رازی در سینه دارد که او را از جمع شادمان و بی‌ریای خانواده دور می‌دارد. دیگر آن حس یگانگی در دلش زنده نمی‌شود. سخت‌ترین موقعیت زمانی است که در حضور جمع خانواده باید وانمود کند که همه‌چیز بر منوال سابق است.

این ترس، وحشت و جدا افتادگی، زمینه‌ای می‌شود تا او با مهمترین آدم زندگی‌اش آشنا شود؛ ماکس دمیان. پسر آقامنشی که فقط چند سالی از امیل بزرگتر است اما رفتار و سکناتش گونه‌ای بزرگ‌منشی و بی زمانی به شخصیتش می‌بخشد. این دو خیلی سریع با هم دوست می‌شوند و اندیشه‌هایی که دمیان با امیل درمیان می‌گذارد سبب می‌شود تا امیل آن بهشت موعود را بازسازی کند.

آنچه به کرات در این اثر همچون سایر آثار هسه می‌توان شاهد بود، تفکرات نیچه و آموزه‌های یونگ است. اعتراض هسه به نظام آموزشی دیکته‌گر که مذهب را همچون چنگالی در ذهن دانش‌آموز فرو می‌کند و مسیر رسیدن به حقیقت را تنها یک راه می‌داند، برگرفته از تفکرات نیچه است. ارادت هسه به تفکرات این فیلسوف آلمانی در سایر آثارش نیز مشاهده می‌شود. از سویی نگاه او به آموزه‌های اساطیری یونگ و مفهوم آنیما به شکلی قوی در باغ عدنی که امیل به دنبال آن است رخ می‌نمایاند.

از منظر یونگ برای تمام افراد بشر چنین پیش آمده که با حادثه‌ای کوچک یا بزرگ از بهشت کودکی جدا می‌شوند. بهشت یعنی یگانگی، یعنی به هم رسیدن دوپاره‌ها و در تمام مراحل زندگی این انسان دوپاره در جستجوی یکی کردن این تکه‌های جداست. این رسالت بشر است؛ رسیدن به تمامیت و فردیت یافتن.

شخصیت امیل نیز به همین‌گونه در ابتدا دچار یک تناقض می‌شود. زیر سوال رفتن آموزه‌های پدر و درهم ریختن دیوارهای بهشت همان تلنگر یا ضربه ابتدایی است. اینجاست که پایه‌های جستجوی امیل برای یافتن دوباره بهشت، جستجوی جفت زنانه روانش و یکی کردن پاره‌های روحش بنا نهاده می‌شود. و در انتها امیل بار دیگر وارد باغ عدن می‌شود. آنجا که دیدار حوا را آرام روح می‌یابد.

[ معرفی کتاب: کتاب رفقای خیالی – نشر افق ]

درباره رمان هرمان هسه

درباره خاستگاه و چرایی نگارش رمان دمیان می‌توان گفت چندین علت زمینه‌ساز نگارش این اثر شگفت شد. یک زمینه‌ی ناسازگاری هسه در دوران نوجوانی با والدین و نظام آموزشی دیکتاتورمآبانه‌ای بود که او را به سوی افکار خودکشی، آسایشگاه روانی و فرار از خانه سوق داد.

دوم آنکه دمیان در بحبوحه جنگ جهانی اول نگاشته شد. روح صلح‌طلب هسه در این زمان یکه و تنها بود. او که دریافته بود اروپای کهنه برای نو شدن نیاز به یک تغییر دارد و در دل با این همه خونریزی مخالف بود. هسه راه بیرون آمدن از تخم را جنگ نمی‌دانست. همین عامل باعث شد تا از حلقه روشنفکران و ادبای آلمان رانده شود و به عنوان یک خائن، فروش تمام کتاب‌هایش در آلمان ممنوع شد.

عامل سوم را شاید بتوان سفر او به شرق و مواجهه او با واقعیات شرق دوست‌داشتنی‌اش و تناقض آن با ذهنیاتش دانست. اینجا بود که دریافت اگر می‌بایست به دنبال چیزی گشت باید آن را در درون جستجو کرد. و همین مضمون به کرات در رمانش انعکاس یافته و دلیل گیرایی و عمق آن جستجوی درونی شخصیت اصلی داستان یعنی امیل سینکلر است. از سویی دوره های روان‌درمانی او نزد دکتر لانگ از شاگردان پروفسور یونگ اندیشه‌ها و آموزه‌های یونگی که در کتاب به کرات شاهد آن هستیم را توجیه می‌کند.

خود هرمان هسه هم خود می‌گوید:

تقریبا تمام آثار منثوری که نوشته‌ام بیوگرافی‌هایی روحی‌اند.

همانگونه که او در تمام سال‌های زندگی‌اش تلاش کرد تا پاره‌های گوناگون وجودش را آشتی دهد، دغدغه و وظیفه اصلی شخصیت‌های رمان‌های نیز جستجوی آن من یگانه و رسیدن به وحدت وجود است. آنچه یونگ فرآیند رسیدن به تمامیت یا فردیت می‌نامید مضمون تکراشونده‌ی تمام آوار هسه است.

رضا نجفی در تفسیر انتهای کتاب می‌نویسد: «چکیده‌ی سخن هسه آن است که وظیفه‌ی آدمی در هستی، تعالی بخشیدن به خود و دست یافتن به تکامل و وحدت وجودی است. این چیزی است که نیچه آن را اَبرانسان می‌نامد.»

درون‌مایه‌های رمان دمیان بسیار زیاد است و شرح و تفسیر نشانه‌ها و رفتار شخصیت‌های کتاب به طور کامل در انتهای کتاب ذکر شده است. در اینجا فقط به برخی از مضامین مهم کتاب می‌پردازیم تا مخاطب با آنچه در کتاب وجود دارد آشنا شود. از جمله مهم‌ترین این مضامین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تکاپو برای تکامل و رسیدن به وحدت وجودی
2. یگانه بودن راه هر شخص برای تکامل و فردگرایی
3. تضاد نسل پدران و فرزندان
4. عشق و دوستی
5. خودکشی و وسوسه‌ی آن
6. جوانی، کودکی و سالخوردگی
7. بوسه به عنوان نمادی از رسیدن به وحدت وجود

در رابطه با این نسخه از کتاب باید گفت نشر افق با خرید حق انتشار اثر در ایران گامی بزرگ برای ادای دین به صاحب اثر برداشته است. ترجمه پیشین اثر که برگردان خسرو رضایی است اگرچه حق مطلب را ادا کرده، در حفظ و انتقال شاعرانگی نثر هسه چندان موفق نبوده و از آنجایی که چندین سال از انتشارش می‌گذرد زبان آن برای مخاطب این روزگار اندکی خشک است. ضمن اینکه این ترجمه از آلمانی انجام شده است. مزیت دیگر این نسخه صفحات پایانی کتاب است که به تفسیری از دمیان و شرح تکاملی آثار هسه به قلم مترجم اختصاص یافته و خواندنش پس از رمان قطعا خالی از لطف نخواهد بود.

[ معرفی کتاب: کتاب داستان‌های ماشین‌تحریر – نشر افق ]

جملاتی از کتاب دمیان

این دم مهم‌ترین و ماناترین لحظه بود؛ نخستین تَرَک در قداست پدر، نخستین شکاف بر ستونی که بر آن زندگی کودکی‌ام آرام و قرار داشت، ستونی که هر فرد پیش از آنکه به خودش بدل شود، می‌بایست ویرانش می‌کرد. از چنین تجربه‌هایی که به دیده‌ی هیچ‌کس نمی‌آید، خطوط درونی و اساسی سرنوشت ما شکل می‌گیرد. چنین ترک و شکافی باز هم فزونی می‌یابد، درمان می‌شود و از یاد می‌رود، اما در مخفی‌ترین خزانه‌های دل زنده می‌ماند و خونریزی‌اش ادامه می‌یابد. (کتاب دمیان – صفحه ۳۰)

نخستین بار مزه‌ی مرگ را چشیدم و مزه‌ی مرگ تلخ است زیرا مرگ زاده شدن است. (کتاب دمیان – صفحه ۳۰)

اکنون می‌فهمم که هیچ‌چیز در جهان برای آدمیان ناگوارتر از پیمودن راهی نیست که ره به خویشتن بَرَد. (کتاب دمیان – صفحه ۶۰)

می‌بینم تو بیش از آنچه بتوانی بیان کنی، می‌اندیشی. اگر چنین است، خودت نیز می‌دانی که همه‌ی اندیشیده‌هایت را به تمام و کمال نزیسته‌ای و این خوب نیست. تنها آن اندیشه‌ای ارزش دارد که زندگی‌اش کنیم. تو آموخته‌ای که تنها دنیای مشروعت فقط نیمی از دنیاست و کوشیده‌ای این نیمه‌ی دوم را نفی کنی، همان‌گونه که کشیشان و آموزگاران می‌کنند. اما نخواهی توانست! هرکس دیگر دیگری نیز که تنها یک بار آغاز به اندیشیدن کرده باشد، نخواهد توانست. (کتاب دمیان – صفحه ۸۰)

برایم اهمیتی نداشت چه بر سرم خواهد آمد. با شیوه‌ی غریب و نه‌چندان خوشایند خودم، با رفتن به میخانه‌ها و رجزخوانی، به ستیز با دنیا برخاسته بودم، این بود شیوه‌ی اعتراضم! در این میان خود را نیز تباه و فرسوده می‌کردم و برایم چنین می‌نمود که اگر دنیا آدم‌هایی مانند مرا نیاز ندارد، اگر جایگاهی نیکو و تکالیفی والاتر به ما بخشیدن نمی‌تواند، پس بگذار امثال من تباه شوند. بگذار جهان دچار خسران شود. (کتاب دمیان – صفحه ۹۶)

هنگامی که انسان به چیزی ضروری نیاز دارد و این چیز ضروری را می‌یابد، این دیگر از صدقه سر اتفاق نیست، از صدقه سر خودش است. این تمنا و بایستگی راستین اوست که ره بدان می‌برد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۱۹)

اگر همه‌ی بشریت جز تنها یک کودک عادی که هیچ آموزشی ندیده باشد، نیست و نابود شود، همین کودک تمامی فرایند تکامل اشیا را باز خواهد یافت و می‌تواند اهورایان، اهریمنان، فردوس‌ها، فرامین و مناهی و عهد جدید و عتیق را بازسازد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۲۹)

هنگامی که ما از کسی بیزاری می‌جوییم، در واقع از چیزی بیزاری می‌جویی که آینه‌ی وجود ماست. چیزى که در درونمان نباشد، نمی‌تواند ما را برانگیزد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۳۷)

برای انسانی بیدار ذهن هیچ، هیچ و هیچ وظیفه‌ای وجود ندارد مگر جست و جوی خویشتن، در خویشتن استواری یافتن و کورمال کورمال به راه خویش رفتن، حال این را به هرکجا که بینجامد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۵۴)

همه‌ی آدمیان هرگاه آرمان‌هایشان به خطر افتد، آماده‌اند به باورنکردنی‌ترین کارها دست زنند، اما هنگامی که آرمانی نو، جنبشی نو و شاید خطرناک و شگفت ظهور می‌کند و بر در می‌کوبد، هیچ‌کس پیدایش نمی‌شود. (کتاب دمیان – صفحه ۱۷۶)

عشق نباید تمنا ورزد یا همچنین التماس کند. عشق باید چنان قوی باشد که به یقین دست یابد. آنگاه دیگر مجذوب نخواهد شد بلکه مجذوب خواهد ساخت. (کتاب دمیان – صفحه ۱۷۹)

بیشتر مردم عاشق می‌شوند تا خود را گم کنند. (کتاب دمیان – صفحه ۱۸۰)

مشخصات کتاب

• کتاب دمیان
• نویسنده: هرمان هسه
• ترجمه: رضا نجفی
• انتشارات: افق
• تعداد صفحات: ۲۸۴
• قیمت چاپ دوم: ۴۸۰۰۰ تومان

👤 نویسنده مطلب: مهشید موسوی

نظر شما در مورد کتاب دمیان چیست؟ لطفا اگر این کتاب را خوانده‌اید نظرات خود را با ما در میان بگذارید. همچنین برای ما بنویسید در میان آثار هرمان هسه کدام یک را بیشتر دوست دارید؟

» چند کتاب دیگر از نشر افق:

1. کتاب آوریل سرخ
2. کتاب اگنس
3. کتاب منگی